Paribasan yaiku unen-unen kang wis gumathok racikane
lan mawa teges tartemtu. Dhapukaning paribasan awujud ukara utawa kumpulaning
tembung (frase), lan kalebu basa pinathok. Racikaning tembung ora owah, surasa
utawa tegese uga gumathok, lumrahe ateges entar. Tegese tembung lumereg,
gumantung surasa lan karep kang kinandhut ing unen-unen. Paribasan ngemu teges:
tetandhingan, pepindhan, utawa pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni
manungsa, ulah kridhaning manungsa, utawa sesambunganing manungsa lan alam
uripe.
Paribasan ana
kang sinebut bebasan lan saloka. Diarani bebasan Manawa lereging teges nggepok
sesipatan utawa kaanan kang sambung rapet karo ulah kridhaning manungsa.
Diarani saloka menawa lereging teges magepokan karo sing disemoni, disanepani,
utawa dipindhakake.
Anak-anakan timun = wong kang ngepek bojo anake pupon
Andaka atawan wisaya = wong kang kena prakara banjur minggat
amarga duwe pangira bakal kalah prakarane
Andaka ina tan wrin upaya = wong kang didakwa nyolong
nanging ora ngaku, wasana kajibah nggoleki barang kang ilang
Awak pendhek budi ciblek = wong cilik tur asor bebudene
Abag-abang lambe = guneme mung lamis
Adol lenga kari busik = dum dum barang, nanging sing andum
ora oleh bagean
Akadang saksi = wong prakaran akeh sadulure kang dadi
seksine
Ana bapang sumimpang = nyingkiri sakehing bebaya
Anirna patra = ngungkiri tulisane dhewe
Angin silem ing warih = tumindak ala kanthi sesidheman
Angon kosok =
ngreti ulah kridhaning wong liya lan bisa empan papan tumindake
Asor kilang
munggwing gelas = gunem manis tur marak ati lan bisa mranani sing krungu
Adhang-adhang
tetese embung = nJagakake barang mung sakoleh-olehe
Aji godhong
garing = wis ora ana ajine (asor banget)
Ana adulate ora
ana begjane = arep nemu kabegjan, ning ora sida
Ana gula ana
semut = panggonan sing akeh rejekine, mesti akeh sing nekani.
Anggenthong umos
= wong kang ora bisa nyimpen wewadi.
Angon mangsa =
golek wektu kang prayoga kanggo tumindak.
Angon ulat
ngumbar tangan = ngulatake kaanan, yen limpe banjur dicolong
Arep jamure emoh
watange = gelem kepenake ora gelem rekasane
Asu belang kalung
wang = wong asor nanging sugih
Asu gedhe menang
kerahe = wong kang dhuwur pangkate mesthi wae luwih dhuwur panguwasane
Asu munggah ing
papahan = wong ngrabeni tilas bojone sadulur tuwa
Ati bengkong oleh
oncong = wong duwe niyat ala oleh dalan
Ana catur mungkur
= ora seneng nyampuri urusaning liyan
Anak molah bapa
kepradhah = wong tuwa melu repot amarga tumindake anake
Arep nengkane
emoh pulute = gelem kepenak emoh nglakoni rekasane
Adigang, adigung,
adiguna = seneng ngendelake kekuwatane, panguwasae, lan kepinterane
Ancik-ancik
pucuking eri = tansah was sumelang
Asu marani gebug
= njarag bebaya
Asu rebutan
balung = rebutan utawa padudon sing ora mumpangati
Baladewa ilang
gapite = wong gagah kang ilang kakuwatane, kaluhurane (ora duwe panguwasa)
Banyu pinerang
ora bakal pedhot = pasulayane sedulur ora bakal medhotake pasedulurane
Bapa kesolah anak
molah = yen wong tuwa oleh prakara, anak uga melu ngrasakae lan melu tanggung
jawab
mBarung sinang =
nyela-nyela wong guneman
mBalithuk kukum =
mbudidaya ucul saka ing kukum utawa angger-angger
mBaguguk ngutha
waton = mbangkang marang pamarentah
mBondhan tanpa
ratu = mbangkang marang nagara
mBuru kidang
lumayu = nguyak samubarang kang durung karuwan wekase
mBuwang rase nemu
kuwuk = nyingkiri piala, nanging malah nemu piala kang luwih saka ala
mBuwang tilas =
rewa-rewa ora mentas tumindak pagawe ala
Bathang lelaku =
lunga ijen ngambah panggonan kang mbebayani
Beras wutah arang
bali menyang takere = barang kang wis owah ora bakal bali kaya maune
mBidhung api
rowang = ethok-ethok nulung nanging sejatine arep ngrusuhi
Blilu tau pinter
durung nglakoni = wong bodho nanging sering nglakoni iku luwih pinter tinimbang
wong pinter nanging durung tau nglakoni
Balung tinumpuk =
anak loro dimantu tunggal dina
Bathang lelaku =
wong lungan ijen liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati
Bathang ucap-ucap
= wong loro lungan liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati
Bubuk oleh leng =
wong duwe niyat ala oleh dalan
Bung pring petung
= bocah kang longgor (gelis gedhe)
Buntel kadut, ora
kinang ora udut = wong nyambut gawe borongan, ora oleh opah dhuwit, mangan, lan
udut
Busuk ketekuk,
pinter keblinger = sing bodho lan sing pinter padha nemu cilaka
Becik ketitik ala
ketara = sing becik bakal tinemu, sing ala bakale ketara
Belo melu seton =
bisane mung melu-melu, ora ngerti sing dikarepake
Mburu uceng
kelangan deleg = nguyak barang sepele kelangan barang sing aji
Bathok bolu isi
madu = dianggep wong lumrah nanging sugih kepinteran, utawa wong ala rupane
nanging manis bebudene
Bebek diwuruki
nglangi = wong pinter diwulang mesthi gelis bisa
Bebek mungsuh
mliwis = wong loro padha dene pintere mungsuhan, nanging sing siji luwih
trengginas
Bima akutha wesi
= wong gedhe kang kukuh panguwasane
Bramara mangun
lingga = wong lanang gumagusan ing ngarepe wong wadon kang disiri
Brekithi angkara
madu = wong kacilakan marga barang kang banget dikaremi
Byung-byung tawon
kambu = wong ela-elu, senengane padha kumpul tanpa ana prelune
Calak cangkol
kendhali bol, cemethi tai = nyela-nyela gunem kang ora ana pedahe
Carang canthel =
ora diajak guneman nanging melu-melu ngrembug
Car-cor kaya
kurang janganan = ngomong ceplas-ceplos ora dipikir dhisik
Cathok gawel =
seneng cawe-cawe mesthi ora diajak guneman
Cecak nguntal elo
= gegayuhan sing ora jumbuh karo kahanane
Cebol nggayuh
lintang = wong duwe panggayuh kang mokal kecandhake
Cebol nggayuh
langit = wong duwe panjangka kang tanpa ana kawusanane
Cecak nguntal cagak
= gegayuhan kang ora imbang kekuwatane
Cedhak celeng
boloten = cedhak karo wong ala bakal katut ala
Cengkir
ketindhihan kiring = wong lanang didhisiki anggone rabi dening adhine
Cikal apupus
limar = wong oleh kabegjan kang luwih saka mesthine
Cobolo mangan
teki = wong bodho banget tur tumindak asor
Cocak nguntal elo
= wong tumandang gawe kang ora laras karo kaanane
Cumbu laler =
wong kang teka lunga pamanggone
Ciri wanci lalai
ginawa mati = pakulinan ala ora bisa diowahi yen durung nganti mati
Cincing-cincing
meksa klebus = karepe ngirid nanging malah entek akeh, karepe mung climen
wekasan entek wragat akeh
Criwis cawis =
seneng maido nanging ya seneng menehi (muruki)
Cuplak
andheng-andheng, yen tan pernah panggonane = wong kang tansah sulaya karo rembuge
wong akeh
Crah gawe bubrah,
rukun gawe santosa = pasulayan njalari ringkih, karukunan njalari kuwat.
Cedhak kebo gupak
= sesrawungan karo wong ala bisa melu-melu
Dahwen ati open =
nacad nanging mbenerake wong liya
Digarokake
dilukokake = dikongkon nyambut gawe abot
Dudu sanak dudu
kadang, yen mati melu kelangan = senajan wong liya yen nemoni rekasa bakal
dibelani
Duka yayah
sinipi, jaja bang mawinga-winga = wong kang nesu banget
Dhandhang
diunekake kuntul, kuntul diunekake dhandhang = bab ala dikandhakke becik, bab
becik dikandhakkke ala
Derman golek
momongan = wong wis akeh kewajibane isih golek gawean kang ngimbuhi ribed
Desa mawa cara
negara mawa tata = saben panggonan duwe tata car dhewe-dhewe
Dadia godhong moh
nyuwek, dadia banyu moh nyawuk = wis emoh sapa aruh
Dhalang kerubuhan
panggung = wong tanpa bisa kumecap marga nemu wiring
Dhandhang
diunekake kuntul = wong ala dikira becik
Dhandhang ngelak
= wong kang ngajab patining liyan
Dhadhap ketuwuhan
cangkring = kumpulane wong becik kaworan wong ala atine
Dhayung oleh
kedhung = wong tumandang gawe kanthi kepenak jalaran cocog lan saranane
Dhemit ora
ndulit, setan ora doyan = ana ngendi papan tansah slamet
Dibeciki mbalang
tai = mbeciki wong liya oleh pinwales piala
Dikempit kaya
wade, dijuju kaya manuk = banget ditresnani
Dolanan ula mandi
= njarag tumindak gawe kang ngemu bebaya
Dudu berase
ditempurake = nyambungi guneman, nanging ora cundhuk karo sing dirembug
Durung cundhuk,
acandhak = ora ngerti perkarane melu urun gunem
Dhadhakan
anglayoni = mementahi rembug sing wis mateng
Dudutan lan
anculan = wong loro padha kethikan: sing siji ethok-ethok ora ngerti
Durung ilang
pupuk lempuyange = dianggep isih kaya bocah cilik
Durung pecus
keselak betus = durung sembada wis duwe kekarepan neka-neka
Duk sandhing geni
= wong lanang jejer turu karo wong wadon dudu bojone
Diwenehi ati
ngrogoh rempela = diwenehi sithik isih kurang panarima
Dipalangana
mlumpat, ditalenana medhot = arepa dikaya ngapa yen wis takdhire bisa kalakon
Dom sumuruping
banyu = telik sandi (mata-mata), laku sesidheman kanggo meruhi wewadi
Eman-eman ora
keduman = karepe eman malah awake dhewe ora keduman
Embuh nila embuh
etom = wong kang nyaruwe alaning liyan, nanging dheweke ugamelu nglakoni
Embat-embat
celarat = wong nyambut gawe kanthi ngati-ati banget
Emprit abuntut
bedhug = wong kang nggedhekake perkara sing maune sepele
Enggon welut
diedoli udhet = wong pinter dipameri kepinteran sing ora sepiraa
Endhas gundhul
dikepeti = wong sing wis kepenak uripe oleh kamukten
Esuk dhele, sore
tempe = ora antep, atine molah-malih
Emban cindhe,
emban siladan = tumindak ora adil
Entek amek,
kurang golek = diuneni akeh-akeh
Entek jarake =
wis entek kasugihane
Gajah alingan
teki = wong gedhe sendhen prekarane wong cilik
Gajah marani
wantilan = wong kang njarag nemoni bebaya
ngGajah elar =
wong kang sarwa kasembadan kekarepane
Gajah ngidak
rapah = wong gedhe (agung) nrajang wewalere dhewe
Gajah perang karo
gajah, kancil mati ing tengah = wong gedhe padha pasulayanwong cilik sing dadi
korban
Galuga sinalusur
sari = wong becik rupane, utama bebudene
Gambret singgang
mrakatak ora ana sing ngeneni = wong wadon kenes ora ana wong lanang sing
nakokake
Gagak nganggo
laring merak = wong cilik tumindak kaya-kaya wong gedhe
Garang garing =
wong semugih nanging sejatine kekurangan
Gayuk-gayuk tuna,
nggayuh-nggayuh luput = samubarang kang dikarepake ora bis keturutan
Gliyak-gliyak
tumindak, sareh pikoleh = senajan alon-alon anggone tumindak nanging bisa
kelakon
Golek banyu
bening = meguru golek kawruh sing becik
Nggutuk lor kena
kidul = ngarani/ndakwa sing ora bener
Nggenthong umos =
wong kang ora bisa nyimpen wewadi
Gawe luwangan,
ngurugi luwangan = utang kana, nyaur kene
nGGayuh tawang =
tumandang gawe kang tanpa pituwas
Gecul ngumpul
bandhol ngrompol = wong ala padha saiyeg tumindak ala
Gedhang apupus
cindhe = wong duwe kamelikan kang ora salumrahe
Geguyon dadi
tangisan = gegojegan, wasana gawe susah
Gemblung
jinurung, edan kawarisa = tumindak nekad, nanging malah nemu kabegjan
Gendhon rukon =
tumindak bebarengan amrih padha kepenake
Geni guntur nila
bena = dhawuhing nagara kudu linakonan
nGgenteni watang
putung = nglungsur kalungguhane wong kang wis mati
nGgepuk kemiri
kopong = tumindak gawe kang tanpa kasil
nGgered ori saka
pucuk = tumandang tanpa petung, wasana gawe rekasa awake dhewe
Giri lusi janma
tan kena ingina = wong katone bodho jebul sugih kawruh
Golek-golek
ketanggor wong luru-luru = arep tumindak ala, wasana kepergok wong kang uga
tumindak ala
Gondhelan
poncoting tapih = nggantungake urpe marang bojo
Gotong mayit =
lungan mung wong telu ngliwati papan sing mbebayani
Greget-greget
suruh = nggregetake ati nanging ngemu rasa seneng
ngGugat kayu
aking = mrakarakake wong kang wis mati
Gumembrang ora
adang = kelangan barang tanpa ana sing weruh
Gumendheng ora
nggoreng = kelangan barang tanpa ana sing weruh
ngGutuk api lamur
= mitenah wong liya kanthi ethok-ethok ora ngerti wong sing dipitenah
Gupak pulute ora
melu mangan nangkane = melu rekasa nanging ora melu ngrasakake kepenake
Glugu ketlusuban
ruyung = kumpulane wong becik kecampuran wong ala bebudene
Glundhung
semprong = wong wadon omah-omah ora nggawa bandha mapan ing omahe sing lanang
Gong lumaku
tinabuh = wong geleme omong mung yen ditakoni
Idu geni =
sakuni-unine kelakon
Idu didilat maneh
= njabel rembug sing wis kawetu
Iwak kecemplung
wuwu = kena diapusi kanthi gampang
Ing ngarsa sung
tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri handayani = yen ana ngarep nyontoni,
ana tengah menehi greget (karep), ana mburi menehi daya
Jer basuki mawa
beya = sakabehing gegayuhan mbutuhake wragad (pengorbanan)
nJabung alus =
ngapusi kanthi tembung manis
nJaring langit =
tumindak gawe kang tanpa asil
nJaring angin =
tumindak gawe kang tanpa asil
Jinjang api
goyang = ora nggugu kandhaning liyan nanging malah gawe kapitunan
Jalma tan kena
kinira = manungsa iku ora kena diremehake
Jati ketlusuban
ruyung = kumpulane wong becik kelebon wong ala
Njagakake endhoge
si blorok = ngarep-arep barang sing durung mesthi
Njajah desa
milangkori = wis tekan ngendi-endi
Jalma angkara
mati murka = nemoni cilaka jalaran angkara murkane
Jamur tuwuh ing
sela = wong kang uripe memelas
nJalukan ora
wewehan = seneng njaluk ora gelem menehi
Jaran kerubuhan
empyak = wong kang wis kanji (kapok, wedi) banget marga lelakon sing wis tau
gawe wedi
Jarit luwas ing
sampiran = wong duwe kepinteran nanging ora ana sing nganggo utawa ngangsu
kapinterane, lawas-lawas wong iku tanpa guna
nJujul muwul =
prakara kang nambah-nambahi rekasa, utawa wis sarwa akeh lan torah (kecukupan)
isih oleh wuwuh (tambahan) maneh
nJunjung
ngantebake = ngalembana nanging duwe niyat ngasorake
Kaduk wani kurang
deduga = watak wong enom sing grusa-grusu kurang petung
Kalah cacak
menang cacak = samubarang pagawean luwih becik dicoba dhisik bisa lan orane
Karna binandhung
= kabar kang lumembar sarana gethok tular
Kebak sundukane =
wis akeh anggone gawe piala
Kebak sundukane =
kakehan dosa, akeh sing disulayani
Kebanjiran segara
madu = nemu kabegjan kang gedhe banget
Kebat kliwat,
gancang pincang = tumindak kang kesusu mesthi ora kebeneran
Kebo bule mati
setra = wong pinter ning ora ana sing merlokake
Kebo ilang tombok
kandhang = wis kelangan ngetokake wragat maneh kanggo nggoleki malah ora ketemu
Kebo lumumpat ing
palang = wong gedhe nggagahi prakarane sadulur utawa kaluwargane dhewe
Kebo kabotan
sungu = wong ngrekasa uripe marga kabotan butuh, kakehan anak
Kebo lumaku
dipasangi = wong kang gelem tumandang gawe yen dituntun (diwarahi)
Kebo nusu gudel =
wong tuwa njaluk wuruk marang wong enom
Kebo mulih nyang
kandhange = wong sing wis suwe lelana bali nyang asale
Kebo mutung ing
pasangan = wong ninggal pagaweane sing durung sida ditandangi
Kecing-kecing
diraupi = tumindak gawe kanthi wani njejaluk tanpa ngrasa isin
Keduwung nguntal
wedhung = wis kebanjur tumindak, arep mundur wis lumaku, arep maju wis rekasa
Kepaten obor =
kelangan aluran pasedulurane
Keri tan pinecut
= gelem tumindak gawe tanpa diprentah
Kulak warta adol
prungon = oleh kabar banjur ditularake marang liyan
Kumrisik tan
kanginan = rumangsa tanpa disaruwe
Kuping budheg
dikoroki = ora ngreti kathik dikandhani, wasana kepengin ngreti prekarane
Kakehan gludhug
kurang udan = akeh sing diomongake ananging ora nyata
Kaya banyu karo
lenga = paseduluran kang ora bisa rukun
Kadang konang =
wong kang diaku sedulur yen wonge sugih (duwe pangkat)
Kacang atinggal
lanjaran = anak kang ora memper bebudene wong tuwane
Kacang mangsaa
ninggal lanjaran = anak iku lumrahe bebudene memper wong tuwane
Kandhang langit,
bantal ombak, kemul mega = ora duwe papan (omah)
Katepang
ngrangsang gunung = wong asor pengin nggayuh pangkat luhur
Katon cempaka
sewakul = wong kang manjila dhewe, beda klawan pepadhane
Kajugrukan gunung
menyan = oleh kabegjan gedhe banget
Kawuk ora weruh
slira = wong cilik ambeke kaya wong gedhe
Kebanjiran segara
madu = nemu kebegjan (rejeki) sing gedhe
Kegedhen empyak
kurang cagak = wong kang duwe panjangka ning ora sembada
Kekudhung
walulang macan = ngapusi nganggo jenenge wong kang diwedeni
Kelacak kepathak
= ora bisa mungkir jalaran wis kebukti
Kemladhean ngajak
sempal = wong mondhok gawe rusak sing dipondhoki
Kendhit miming
kadang dewa = wong kang ora pasrah ing paeka
Keplok ora tombok
= melu seneng ananging ora melu wragad, utawa wong kang senengane maido ning
ora gelem melu cawe-cawe
Kerot ora duwe
untu = duwe kekarepan ananging ora sembada
Kena iwake aja
nganti butheg banyune = ngrampungi prakara kanthi ngati-ngati
Kejugrukan gunung
madu = nemu kanugrahan
Kethek saranggon
= grombolane wong ala
Kencana katon
wingka = arepa becik disawang ora becik
Kendel ngringkel,
dhadhag ora godhak = ngakune kendel tur pinter jebule jirih tur bodho
Kenes ora ethes =
wong sing sugih nanging ora disenengi
Kriwikan dadi
grojogan = prakara sepele dadi prakara gedhe
Kere munggah bale = wong asor diprecaya dadi panguwasa (wong
pangkat)
Kere nemoni malem = wong miskin kinembong ing pangan
Kere menangi Mulud = wong miskin kinembong ing pangan
Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ning ora duwe wragad
Kerubuhan gunung = wong nemoni kesusahan sing gedhe banget
Kesandhung ing rata kebentus ing tawang = oleh cilaka sing
ora dinyana-nyana
Ketula-tula ketali = wong kang tansah nandhang sengsara
Kethek saranggon = kumpulane wong kang tindake ala
Kinjeng tanpa soca = wong tandang gawe ora ngerti ancas
tujuwane
Kaleyang kabur kanginan, ora sanak ora kadang = wong sing
ora duwe panggonan utawa omah tetep
Klenthing wadhah masin = wong ala sanajan tumindak becik,
tabet-tabete wong ala isih ketara (angel ninggalake pakulinane tumindak ala
Kodhok nguntal gajah = wong duwe trekah sing mokal kalakone
Kongsi jambul uwanen = nganti tumekan tuwa banget
Kriwikan dadi grojogan = prakara kang maune cilik dadi gedhe
Krokot ing galeng = wong kang mlarat banget
Kucing-kucing diraupi = wong duwe gawe kanthi nekad, sanajan
direwangi wiring isin
Kudhi pacul singa landhepa =wong adu kapinteran, sing pinter
sing bakal nemu kabegjan
Kudhung walulang macan = wong golek utangan nganggo sendhen
asmane wong gedhe utawa wong kuwasa
Kumenthus ora becus = seneng umuk nanging ora mrantasi karya
(sembada)
Kuntul diunekake dhandhang = wong becik dianggep wong ala
Kurung munggah
lumbung = wong rena dipek bojo sing duwe omah
Kutuk nggendhong
kemiri = wong kang nganggo kang sarwa aji (apik) liwat dalan kang mbebayani
Kutuk marani
sunduk, ula marani gebuk = wong kang njarag (marani) bebaya
Kuncung nganti
tumekan gelung = suwe banget anggone ngenteni
Ladak kecangklak
= wong kang angkuh nemoni pakewuh marga tumindake dhewe
Lahang karoban
manis = wong kang rupane bagus-ayu tur luhur bebudene
Lanang kemangi =
wong lanang kang jirih
Lawas-lawas
kawongan godhong = wis lawas pangabdine, nanging ora banjur dibuwang, tanpa
oleh pangkat
Lebak ilining
banyu = wong asor kanggo tiban-tiban yen ana prakara
Ledhang-ledhang
nemu pedhang = nemu kabegjan tanpa kanyana-nyana
Legan golek
momongan = wong kang wis kepenak malah njarag golek gawean (rekasa)
Lambe satumang
kari semerang = menehi pitutur nganti kesel, ora digubris
Lumpuh ngideri
jagad = duwe gegayuhan sing mokal kelakon
Lungguh klasa
gumelar = ora melu rekasa nanging nemu kepenak
Macan guguh =
wong gedhe (kuwasa) wis ora kajen keringan
Madu balung tanpa
isi = rebutan samubarang kang tanpa guna
Malang-malang
tanggung = ngewuhake, arep ditinggal nggrundel, yen dilokake ora mrantasi gawe
Mancak wadhah
tulupan = wis suwe nyambut gawe nanging tanpa duwe celengan
Mecel manuk miber
= sarwa kasembadan, sabarang tindake mawa kasil
Mendhak alingan,
wekasan katon = tumindak nylamur, nanging wekasan ngaku, jalaran konangan wong
akeh
Maju tatu mundur
ajur = prakara kang sarwa ndadekake pakewuh, utawa mbudi daya kepiye wae
nanging ora kasil
Matang tuna
numbak luput = tansah luput kabeh panggayuhane
Mbuwang tilas =
ethok-ethok ora ngerti marang tumindake kang ala kang dilakoni
Meneng widara
uleren = katone anteng nanging sejatine ala atine
Menthung koja
kena sembagine = rumangsane ngapusi, nanging sejatine malah kena apus
Merangi tatal =
mentahi rembug kang wis mateng
Micakake wong
melek = ora nganggep wong sing meruhi dhewe
Midak sikil,
njawil mungkur = kethikan ora ngetarani
Midak tembelek
ora penyek = ora duwe kekuwatan kanggo tandang gawe
Mirong kampuh
jingga = mbalela marang nagara
Mrojol ing akerep
= nyebal saka kalumrahaning wong akeh
Milih-milih tebu
boleng = kakehan milih, wekasan oleh kang ora becik
Mikul dhuwur
mendhem jero = bisa njunjung drajade wong tuwa
Mubra-mubru
mblabar madu = wong kang sarwa kecukupan
Meneng kitiran =
ora bisa anteng
Mbrojol
saselaning garu = ora ana sing madhani kepinterane, utawa wong kang luput saka
bebaya
Nabok nyilih
tangan = tumindak ala kanthi kongkonan wong liya
Naga mangsa tanpa
cala = wong kang mrana-mrana ngrasani alaning liyan
Ngagar metu kawul
= ngojok-ojoki supaya dadi pasulayan, nanging sing diojok-ojoki ora mempan
Ngajari bebek
nglangi = panggawean sing ora ana paedahe
Ngalasake Negara
= wong sing ora manut pranatane Negara
Ngalem legining
gula = ngalembana kapinterane wong kang pancen pinter (sugih)
Ngaturake kidang
lumayu = ngaturake barang kang wis ora ana
Nagara mawa tata,
desa mawa cara = saben papan duwe adapt lan aturan dhewe-dhewe
Nampel puluk =
mitenah kabegjane wong liya
Nandur wiji keli
= ngopeni turune wong kasrakat
Nasabi dhengkul =
nutup-nutupi kekurangane sadulur supaya oleh kauntungan
Natas tali
gumantung = putusan kang ora ana kawusanane
Nebak wong mangan
= gawe rugine wong kang oleh kamukten
Nemu kuwuk = wong
njaluk tulung marang liyan ora nganggo mara ing omahe
Ninggal bocah ing
waton = nyumelangake samubarang sing wis kelakon
Nitipake daging
serep = titip anak wadon marang besan
Nucuk ngiberake =
wis disuguh mulihe isih mbrekat suguhan
Nulung menthung =
karepe aweh welas, nanging malah gawe rekasane
Nuntumake balung
pisah = bebesanan karo sedulur kang wis adoh alurane
Nututi baling wis
tiba = njabel wicara kang wis kawetu
Nututi kidang
lumayu = nguyak samubarang kang durung cetha lan durung mesthi olehe
Ngadu singating
andaka = gawe dukaning panggedhe
Ngadhepi celeng
boloten = cedhak-cedhak wong ala bebudene
Nglungguhi klasa
gumelar = nindakake pegawean kang wis tumata
Ngotragake gunung
= wong cilik-asor bisa ngalahake wong gedhe-luhur, nganti gawe kagete wong akeh
Nguthik-uthik
macan dhedhe = njarag wong kang wis lilih nepsune
Nguyahi segara =
weweh marang wong sugih kang ora ana pituwase
Nyangoni kawula
minggat = ndandani barang kang tansah rusak
Nguthik-uthik
macan turu = gawe nesu (golek gaweyan)
Nyolong pethek =
luput saka pangira
Ngobak banyu
bening = gawe rerusuh ing papan kang tentrem
Nguyahi segara =
nulung wong sing kecukupan
Nandur pari jero
= gawe ngamal kabecikan
Nututi layangan
pedhot = nggoleki barang sing angel ketemune
Ngaji mumpung =
ngatogake kekarepan mumpung ana wektu becik
Ngalem legining
gula = ngalem kepinterane wong winasis
Ngandel tali
gedebog = mrecaya barang kang ora mitayani
Ngantuk nemu
kethuk = enak-enak ora nyambut gawe nanging oleh kabegjan
Ngangsu banyu ing
kranjang = golek ngelmu nanging ora pinter marga ngelmune
Ngaub ngawar-awar
= golek pangayoman marang wongmiskin
Nguwod gedebog =
wong nemu kacilakan merga panggawene wong liya
Nguyang lara
nempur pati = njarag marang kacilakan
Nguyuh
aling-alingan sada = ngumpetake kekurangane, nanging ora murwat lan sranane
Ngabuk wong
meteng = milara wong kang tanpa daya
Ngemping lara
nggenjah pati = njarag marang kasangsaran
Ngempukake watu
item = nganggep remeh prakara abot
Ngemut legining
gula = ngrumat baranging liyan, bareng ngreti yen ana gunane banjur dipek
dhewe, ora diwenehake sing duwe
Ngenteni timbale
watu item = ngarep-arep samubarang kang ora bakal teka
Ngetutake
poncoting tapih = melu sapari lungane bojo
Nggepuk kemiri
kopong = tumandang gawe kang tanpa pituwas
Nglancipi
singating andaka = natang wong kang kawasa
Nglangi ing
tengah mati ing pinggir = apa kang digarap tanpa karampungan
Nglumahake,
ngurepake = bebesanan anak loro lanang wadon padha nggawa lan padha olehe
Ngarebake sikut =
nenonton mung kanggo golek sukan-sukan
Ngrampek-ngrampek
kethek = yanak marang wong ala
Ngrangsang-ngrangsang
tuna = samubrang kang ginayuh ora kena
Ngrusak oager ayu
= ndhemeni bojoning liyan
Nrenggiling api
mati = wong ethok-ethok ora ngrungu guneme liyan, nanging sabenere
niling-nilingake
Numpal keli =
wong lelungan mung nunut kancane
Nusup ngayam alas
= wong lelungan kanthi mlebu metu padesan lan ngliwati omah-omahe wong akeh
Nyambung watang
putung = ngruunake sedulur kang cecongkrahan
Nyawat mbalang
wohe = duwe panpgangkah sarana pitulungane sedulur sing diangkah
Nyeret pring saka
pucuk = pagawean gampang malah dingel-ngel
Nyundhang bathang
bantheng = ngangkat priyayi turunane bangsa luhur kang wis ora duwe pangawasa
Nyunggi lumpang
kentheng = rabi ayu turune wong luhur
Obor blarak =
mung sawetara wae
Obah owah =
barang dadi becik mbutuhake wragad
Obah mamah = yen
gelem makarya, bakale akeh rejeki
Obah ngarep kobet
mburi = wani rekasa dhisik, mbesuke bakal kepenak
Opor bebek,
mentas dhewek = rampungae saka reka dayane dhewe
Ora ana banyu
mili mandhuwur = watak iku tumurun marang anak
Ora ana kukus
tanpa geni = ora ana akibta tanpa sebab
Ora gonja ora
unus = wis rupane ala, bebudene uga ala
Ora jaman ora
makam = ora genah asal kamulane
Ora mambu enthong
irus = ora ana sambung rapete bab aluran paseduluran
Ora ngerti
kenthang kimpule = ora weruh prakara sing dirembug
Ora polo ora uteg
= bodho banget
Ora tembung ora
lawung = njupuk barange liyan tanpa jawab
Ora weruh alip
bengkonge = ora ngreti aksara
Othak-athik
didudut angel = katone sarwa ganpang bareng ditemenani ora ana nyatane
Ora kingan ora
udut = ora mangan apa-apa
Ora uwur ora
sembur = ora gelem cawe-cawe (aweh pitulung)
Palang mangan
tandur = wong kang diwenehi kapercayan njaga nanging malah ngrusak
Pandengan karo
srengenge = memungsuhan karo panguwasane
Pandhitane antake
= laire katon suci batine ala
Pecruk tunggu
bara = wong kang dipasrahi tunggu barang kang dimelik (dadi kesenengane)
Pupur sadurunge
benjut = becik jaga-jaga utawa tumindak ngati-ati
Pupur sawise
benjut = ngati-ati sawise nemu bebaya
Pinter keblinger
busuk ketekuk = sarwa cilaka, tansah kena paeka
Pitik trondhol
diumbar ing padaringan = wong miskin dipracaya manggon ing papan kang
mubra-mubru pangan
Pupur sawise
benjut = tumindak ngati-ati bareng wis ketaman
Raga tanpa mule =
rana-rene mung disawiyah, ora kajen
Rupak jagade =
ora duwe papan pasrawungan
Rame ing gawe,
sepi ing pamrih = gelem tandang gawe ora amarga golek opah
Ramban-ramban
tanggung = wong ngira alaning liyan, nanging isih ragu-ragu
Rawe-rawe rantas,
malang-malang putung = sakehing pepalang bisa disingkirake
Rampek-rampek
kethek = wong kang nyedhak-nyedhak wong ala, ora wurung oleh piala saka wong
iku
Rebut balung
tanpa isi = pasulayan marga barang kang sepele
Regem-regem
kemarung = wong kang ngrangkani wong liya kang sok nglarani (gawe cilaka)
Renggang gula
kumepyur pulut = wong kang raket banget anggone kekancan
Rindhik asu
digitik = dikongkon nindakake pegawean kang ora cocog karo kekarepane
Rupa nggendhong
rega = merga barange apik mula regane ya larang
Rukun agawa
santosa, crah agawe bubrah = yen padha rukun mesthi padha santosa, yen padha
congkrah mesthi bakal rusak
Rubuh-rubuh
gedhang = wong kang ela-elu tumindake liyan (melu-melu)
Sing salah seleh
= sing salah bakal nampa akibate
Sembur-sembur
adas, siram-siram bayem = bisa kaleksanan marga pandongane wong akeh
Sadumuk bathuk
sanyari bumi = pasulayan dilabuhi toh pati
Satru munggwing
cangklakan = wong kang dadi mungsuh ing lingkungan sanak sedulur
Satu munggwing
rimbagan = wong loro kang anggone kekancan padha cocoge
Suduk gunting
tatu loro = nampa kesusahan (kasangsaran) bareng-bareng (ngiwa nengen)
Sabar sareh
mesthi bakal pikoleh = tumindak samubrang aja kesusu
Sabaya pati
sabaya mukti = kerukunan nganti tekaning pati
Sadumuk bathuk
senyari bumi = pasulayan nganti dilabuhi tekan pati
Sandhing kirik
gudhigen = wong kang srawung karo wong ala, ora wurung ketularan alane
Sandhing kebo
gupak = wong kang cedhak wong tumindak ala, bisa-bisa katut ala
Sanggar waringin
= wong kang dadi pangayomane wong akeh
Sepi ing pamrih
rame ing gawe = nindakake pagawean kanthi ora duwe kamelikan apa-apa
Sluman-slumun
slamet = sanajan kurang ngati-ati nanging isih diparingi slamet
Sumur lumaku
tinimba, gong lumaku tinabuh = wong kang geleme tumandang gawe yen diajak utawa
dikancani wong sing wis pinter
Sadawa-dawane
lurung isih dawa gurung = kabar iku mesthi sumebar adoh, lan adoh karo
kanyatane
Sapikul
sagendhongan = andum barang kanthi kukum kang murwat lan kaanane
Sendhen kayu
aking = prakaran gondhelan wong kang wis mati
Singidan nemu
macan = dhelikan marga tumindak ala nanging malah kawruhan panggedhene
Si gedheg lan si
anthuk = wong loro kang wis padha kangsen tumindak ala bebarengan
Simbar tumrap
sela = wong kang uripe ngrekasa, awit ora duwe sumber pangan sing gumathok
Tebu tuwuh socane
= wong sing alus lan mans tembunge nanging ala aten-atenane
Tekek mati ulone
= wong kang nemoni cilaka marga saka gunemane dhewe
Tembang
rawat-rawat, bakul sinambewara = kabar kang durung mesthi salah lan benere
Tulung menthung =
katone aweh pitulungan, nanging gawe susah
Tega larane ora
tega patine = arepa kaya ngapa sedulur iku perlu dibelani
Tigan kaapit sela
= wong kang ana ing sajroning bebaya, tansah was-sumelang atine
Timun jinara =
prakara gampang banget
Timun wungkuk
jaga imbuh = wong kang kanggo genep-genep (jaga-jaga yen kekurangan)
Timun mungsuh
duren = wong ringkih mungsuh wong kuwat
Tuna satak bathi
sanak = rugi petung (bandha) nanging tambah sedulur
Tunggal banyu –
tunggal guru
Tinggal glanggang
colong playu = ora wani tanggung jawab (keplayu ing peperangan)
Tumbak cucukan =
wong kang seneng pradul (adu-adu) marang liyan
Tumbu oleh tutup = wong loro sing cocog aten-atenane
Tumper cinawedan, wedang lelaku = wong kang angger duwe
bojo, bojone mati (wong kang diseriki kanca-kancane)
Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati = turune wong cilik
bisa dadi wong gedhe, turune wong gedhe ora bisa oleh kalungguhan dhuwur, utawa
prakara ala ngambra-ambra dene prakara becik kari sethithik
Tunggak kalingan rone = tilas wong gedhe wis ora katon gedhene utawa luhur pangkate
Tunggak kemadhuh = wong kang maune dadi mungsuh
Tunjung tuwuh ing sela = wong kang maune dadi mungsuh
Thenguk-thenguk nemu kethuk = nyambutgawe sakpenake nanging
meksa nemu kabegjan
Ucul saka kudangan = luput karo gegayuhane
Ula marani gitik (gebug) = wong kang njarag marang bebaya
Ulat madhep ati kareb = wis manteb banget kekarepane
Ungak-ungak pager arang = duwe melik marang bojoning liyan
Ulangan cumbon = angger lunga, ora suwe bali maneh
Uyah kecemplung segara = menehi barang sethithik marang wong
sugih banget
Undhaking pawarta sudaning kiriman = kabar sing sumebar beda
nyatane
Udan tangis =
akeh wong sing kesusahan amarga ketaman bencana
Uwod gedebog =
wong kang ora kena diprecaya kanggo lantaran rembug
Wastra bedhah
kayu pokah = wong nandhang tatu, babak kulite, putung balunge (wong ketula-tula
uripe)
Watra lungset ing
sampiran = wong pinter ora diguroni wong liya nganti tuwa
Wedi rai wani
silit = wanine mung saka mburi, wedi yen adhep-adhepan
Wedhus diumbar
ing pakacangan = wong mlarat dipercaya njaga barang pakaremane
Weruh ing
grubyug, ora weruh ing rembug = melu-melu tumindak nanging ora ngerti kang
dikarepake
Wiwit kuncung nganti gelung = nuduhake wektu sing suwe
banget (saka bocah nganti tuwa)
Welsa tanpa alis = arep tetulung (melasi) wong liya nanging
malah dadi bilaine
Waras-wiris = sehat
Wong wadon cowek gopel = drajating wong wadon kang ora
pangaji
Wis kebak sundukane = wis akeh banget
kaluputane
Yuwana mati lena = wong becik nemu cilaka jalaran ora
ngati-ati
Yitna yuwana,
lena kena = sing ngati-ati bakal slamet, sing sembrana cilaka
Yuyu rumpung
mbarong ronge = wong kang nyantosani omahe, amarga wedi diganggu gawe wong liya
kang ala pakartine
Yiyidan munggwing
rampadan = biyene wong durjana saiki dadi wong alim
Yoga anyangga
yogi = murid nirokake piwulange guru
Copas dari DNR,kaki langit dot com
Tidak ada komentar:
Posting Komentar